Yassı fitilli yassı alevli bek'ler.

1860'ların ortasında Birmingham'lı James Hinks tarafından icadedilen Duplex bek'i birbirine paralel iki yassı fitille çalışır. Doğru şişesinin şişik yerindeki kesiti ovaldir. İngiliz ve Avusturya firmalarında çok rağbetteydi.İki fitilin herbirinin ayarı ayrı bir anahtarla yapılır. Bazen bu anahtarla iki ayrı eksende (en sağdaki örnek), bazı ürünlerde aynı eksende, yani koaksiyal konumludur (diğer resimler).

Duplex bek'lerinde genellikle fitil ayarına yarayan anahtarlar dışında başka anahtar ve lövyeler de bulunur. Bunlarden biri lamba yakılırken kolaylık olması için galerinin üst kısmını kaldırmaya yarayan bir lövyedir (soldaki resim). Diğeri de lambayı, fitillerin ayarını bozmadan, şişesine üflemeden söndürmeye yarayan söndürücü kapakların kumanda lövyesidir (soldan ikinci resim). Bu örnekte de ufak armudi biçimde bir ağırlık görünüyor. Bunun amacı, lamba kazara devrildiğinde otomatik olarak söndürmeye yararmış. Denemedim.

Kıvrık yassı fitilli oluk alevli bek'ler.

En olağan şişe hatalarından biri, Kosmos bek'ine bombe veya top şeklinde şişik cam şişe kullanılmasıdır. Haliyle, hava akımlari gerektiği gibi yönlenmediğinden lamba koku ve is yapar ve gereken randımanı vermez.

Günümüzde bilhassa Avrupa'da çok yaygın olan Kosmos bek'ini 1865 yılında Berlin'li ortaklar Wild ve Wessel icadetti. Oluk fitilli lambalarda merkezi hava akımını aleve getiren bir boru, hazneyi lambanın en altından bek'e kadar getirirdi. Kosmos bek'inde ise merkezi hava akımı, bek'in yanından içeri girer, böylece bek, ayrıca standard dişerle donandığı için bir hazneden diğerine nakledilebilir. Piyasaya standard ürün çıkarmak böylece çok kolaylaşmıştır. 4-6-8-10-12-14-16 ve 18 numaralıları vardır. Doğru şişesi boğumludur.

Deflektör disk'li bek'ler.

Yuvarlak (oluk) alevli bek'lerin alevine daha fazla hacim kazandırmak için kullanılan ufak düğmeye Avrupa dillerinde değişik isimler verilmiştir. Burada deflektör disk'i terimini kullanacağız. İşlevi, aleve daha yayık, çanak gibi bir şekil vermektir. Bu disk'in boyuna ve fitilden olan yüksekliğine göre bek'in şişesi de değişir.

Solda resmi görülen Sonnenbrenner, Viyana'daki Ditmar firmasının bir ürünü, Türkiye'de eski lambalarda bulunabilir. Şişesi basamaklıdır. Başka bir özelliği de iki fitille çalışması: hazneden bek'in içine kadar bir taşıma fitili vardır. Üst kısımda ise bu ilk fitilden yakıtı "devralan" bir yanma fitili bulunur, ve yalnız bu fitilin tükenmesi ve değiştirilmesi söz konusu olur. 1880'lerde tescillendi.

15 ve 18 numaralı boyları bilinir.

Batı Avrupa'da nispeten yaygın olan Matador bek'i de disk'li bir bek'tir, fakat daha eski bek'lere göre farkı, disk'in, bir çubuğun ucunda değl de yüksüğe benzer delikli bir borunun ucunda bulunmasıdır. Bu delikli bor, ayrıca merkezi hava akımının daha düzenli bir şekilde aleve gelmesini sağlar.

Matador bek'i, 1895 yılında Berlin'de Ehrich & Graetz firması tarafından tescil edildi. Fitilin ayarı, mekanizmanın içindeki dişli bir çubuk sayesinde daha düzgün olarak gerçekleşir.

Matador bek'lerinde de, Duplex bek'lerinde olduğu gibi ilginç lövyeler bulunur ve yukarıda açıkladığımız işlevleri vardır: lambayı yakarken ve söndürürken işi kolaylaştırırlar.

Minik lambalarda kullanılan bek'ler.

Türkiye'de "şinanay" veya "idare lambası" adı verilen lambalarda kullanılan bek'ler: Sparbrenner, Perkeo, Sternbrenner, ve Paragonbrenner gibi isimlerle bilinirler. Sparbrenner yassı fitil, diğerleri yuvarlak kaytan fitil kullanır. Genellikle bu ufak lambalar koku yapar...

Değişik gazyağı lambaları.

Şişenin çok uzun boylu olması ve galerideki deliklerin  bolluğu sayesinde aleve yeterince oksijen gelir ve mavi alev oluşur. Bunsen bek'lerinde de gördüğümüz bu alevin etrafında kullanılan akkor gömleği de elde edilen ısıyı ışığa dönüştürür.

Merkezi hava akımı, lambanın dibinden özel bir boru sayesinde aleve kadar ulaşır. 30 numaradan itibaren daha büyükleri de yapılan bu lambalar büyük hacimli mekanlarda (eğlence yerlerinden ibatdethanelere kadar) kullanılır.

Karbüratörlü gazyağı buharı lambaları.

Gazyağını bir karbüratör sayesinde buharlaştıran ve bu buharla, havagazı bek'lerine benzer bir bek'te kullanan lambalar. En solda "Standard-Light".
Solda  bir pompayla hazensinde hava basıncı yaratılan askılı bir lamba. Berlin'de Martin Brandt & C° firması tarafından "Radium-Lampe" adıyla üretilmiş.

Günümüzde ve bilhassa Türkiye'de çok yaygın olan "Lükslü lambalar", aynı şekilde içindeki pompayla basınç elde edilerek çalıştırılır. Değişik ülkelerde sayısız markalarla piyasaya çıkarılan bu lambalar hem gemilerde, hem çarşı-pazarda büyük rağbet görür. En ünlü marka, vaktiyle Berlin'de bulunan Ehrich & Graetz fırmasının Petromax'ıdır ve günümüzde Uzakdoğu'da üretimi devam eder.

Türkiye'de en yaygın gazyağı bek tipleri ve
uyumlu fitil ve şişe bilgileri.

Bek ve şişelerin çoğunu resimleriyle yukarıdaki tabloda görebilirsiniz. Aşağıda şişe ve fitil boyutlarını milimetre olarak veriyoruz....

Daha ender modellere Fransızca, Almanca ve İngilizce sayfalarımızda ulaşabilirsiniz.

Yassı alevli bek'lerin şişeleri, bir fabrikadan diğerine değişik şekilde numaralanır ve aynı numarayla değişik boyutlar kasdedilir. Şişeleri alırken bek'lere denemek yararlı olur.

Lambaları kim yapardı?

Eski gazyağı lambalarının çoğunun ayar düğmesinde, bek'i yapan firmanın simgesi bulunur. Bu simge bazen bizi şaşırtabilir: ya bir toptancının adını, ya da satılacağı ülkenin dilinde bir ibare taşır ve bizi yanlış bir yola sürükler. Bu konulara dikkat ederek yapacağınız araştırmalarda size yardımcı olabilecek bir sayfamız, sitemizin İnglizce sayfasında mevcuttur: LOGOS. Daha çok sayıda simgeyi Werner Pempel'in DSR sayfasında bulabilirsiniz.

Bek'i yapan firmanın adını bulmak, lambanın tümünü yapan firmayı bulduğumuz anlamına gelmez: bek'ler, şişe, fitil, fanus, seramik gövde ve sair parçalar gibi genellikle taşeron firmalar tarafından yapılırdı!

Bu sitede bizi ilgilendiren lambaların çoğu, topu topu altı ülkede üretilmiştir: Avusturya, Almanya, Belçika, Fransa, B. Britanya ve ABD.